Oude Kerk

BFNA
Aangevraagd: € 200.000
Toegekend: € 175.000

Inleiding

De Oude Kerk is een religieus monument midden op de Amsterdamse wallen. De organisatie wil de Oude Kerk als monumentaal erfgoed beheren en behouden en haar betekenis onderzoeken middels hedendaagse kunst. Dit doet zij met een actueel programma met hedendaagse kunst, waarin de nadruk ligt op transhistoriciteit (het overschrijden van historische grenzen). De geschiedenis, cultuurhistorische waarden en de architectuur van de Oude Kerk worden beschouwd als een constante. De kunst vormt daarbij het discontinue aspect dat bevraagt en heroverweegt.

De komende jaren wil de Oude Kerk inzetten op het duurzaam uitbouwen en verdiepen van het programma op het gebied van hedendaagse kunst met het accent op het combineren van erfgoed en hedendaagse kunst waardoor verschillende periodes en culturele contexten samengaan. De komende periode wordt met het oog daarop een aantal nieuwe series ontwikkeld: een tentoonstellingsprogramma onder de noemer Anno, waarbij de Oude Kerk de tijd probeert te vangen in een bestaand of nieuw kunstwerk, een performanceprogramma waarin lijnen worden getrokken vanuit de gepresenteerde kunstwerken, een doorlopend publieksprogramma met de titel Come Closer, dat de vorm aanneemt van een serie ontmoetingen en verschillende publieksgroepen op een aantal momenten bij de tentoonstelling betrekt en ten slotte het festival Open, waarin muziek en beeldende kunst samenkomen. Met de Appel arts centre wordt een duurzame samenwerking beoogd voor het educatieprogramma Art-Visit.

De meerjarige subsidie die nu aan het AFK wordt gevraagd bedraagt € 200.000 per jaar en is bedoeld voor het geheel van activiteiten.

Artistiek-inhoudelijke kwaliteit

De commissie beoordeelt de artistiek-inhoudelijke kwaliteit als goed. Transhistoriciteit staat centraal. De Oude Kerk heeft hiermee in de ogen van de commissie een uitgesproken visie op de manier waarop het oudste historisch monument van de stad tot leven kan worden gebracht met hedendaagse kunst, zonder het respect en de liefde voor het belangwekkende historisch erfgoed te verliezen.

Na de afgeronde restauratie in 2013 verraste de Oude Kerk met haar focus op grote hedendaagse kunstprojecten in de kerk. De Oude Kerk is er in geslaagd om in korte tijd na heropening een sterk, eigentijds en consequent profiel te ontwikkelen. In drie jaar groeide de stichting uit tot een ambitieus opdrachtgever van internationale kunstenaars voor uitzonderlijke projecten met een bijzondere relatie tot de unieke locatie. Van radicale ingrepen tot respectvol eerbetoon. De zeggingskracht van de afgelopen projecten was naar mening van de commissie groot. De Oude Kerk onderscheidt zich dan ook in hoge mate van wat elders in de stad gebeurt, zowel op het gebied van hedendaagse kunst als op dat van historisch erfgoed.

De programmering voor de komende periode is goed uitgewerkt en vloeit logisch voort uit de visie, met zowel aandacht voor vooraanstaande kunstenaars als ruimte voor experiment. De programmering komt met vakmanschap tot stand, ook door de voorgenomen samenwerking met aansprekende gastcuratoren en sterke andere partners. De nieuwe programma’s om jong talent een podium te bieden en een nieuw publiek te betrekken en vast te houden - zoals Come Closer - zijn samenhangend en prikkelend. De commissie onderschrijft het belang van het streven van de Oude Kerk naar verbreding van haar publiek om haar positie in de stad verder te verstevigen. De commissie waardeert de inhoud en kwaliteit van het educatieve programma. Zij is van mening dat het educatieaanbod nog aan zeggingskracht kan winnen door daarbinnen aandacht te besteden aan de onderscheidende kracht van de Oude Kerk: de transhistoriciteit en de confrontatie van erfgoed met hedendaagse kunst.

Dat laatste sluit naadloos aan op het co-advies van de commissie Erfgoed. De commissie Erfgoed constateert dat het monument zelf een belangrijk onderscheidend element is dat de Oude Kerk voor bezoekers aantrekkelijk maakt. De grootste groep bezoekers komt nog steeds voor de kerk zelf. De ontsluiting van het monument en haar geschiedenis blijft dan ook een belangrijk aandachtspunt.

Zakelijke kwaliteit

De commissie beoordeelt de zakelijke kwaliteit als goed. De Oude Kerk kent relatief hoge beheerslasten, die grotendeels zijn toe te schrijven aan de hoge onderhoudskosten van het gebouw. De commissie is van oordeel dat er sprake is van een gezonde bedrijfsvoering.

Kijkend naar de resultaten van afgelopen jaren, vindt de commissie de meerjarenbegroting realistisch. De plannen voor de komende jaren zijn gedetailleerd uitgewerkt en zorgvuldig opgesteld. De Oude Kerk verwacht dat de inkomsten uit bezoekersaantallen voor de jaren 2017-2020 toenemen, samenhangend met de hoge attractiewaarde van de kerk in een druk bezocht gedeelte van Amsterdam. De Oude Kerk raamt een hoog percentage eigen inkomsten in de meerjarenbegroting 2017-2020: met circa 77% eigen inkomsten doet de organisatie het goed. De commissie constateert dan ook dat de Oude Kerk een voorbeeldig ondernemende cultuurinstelling is.

De Oude Kerk analyseert als belangrijkste risico’s de mogelijke fluctuaties in bezoekersaantallen en bezoekersinkomsten en de huidige afhankelijkheid van tijdelijke projectsubsidies waarmee de kunstprojecten worden gerealiseerd. De stichting vraagt dan ook een structurele exploitatiesubsidie aan om een solide financiële basis te leggen onder het programma. De commissie begrijpt dat de organisatie het problematisch vindt dat de tentoonstellingen zo sterk afhankelijk zijn van projectsubsidies en dat zij meerjarige ondersteuning wenselijk vindt omwille van meer continuïteit van het bedrijf. Anderzijds is de Oude Kerk een succesvolle en kansrijke fondsenwerver en een cultureel ondernemer met een aanzienlijke verdiencapaciteit. De mogelijkheden van de Oude Kerk op dit gebied zijn groter dan die van menig andere culturele instelling in deze stad. Het ligt naar mening van de commissie dan ook in de rede dat de Oude Kerk inspanning blijft leveren om op deze wijze inkomsten te genereren.

Het bestuur van stichting Oude Kerk handhaaft de Code Cultural Governance en leeft deze na. Het ondernemingsplan besteedt geen aandacht aan de wijze waarop de organisatie de culturele diversiteit van bestuur en personeel denkt te bevorderen en te borgen.

Publiek

De commissie beoordeelt het criterium publiek als goed. De Oude Kerk kent een groot en vanzelfsprekend bereik onder toeristische bezoekers, die voornamelijk komen voor de kerk als monument. Daarnaast ziet de commissie dat het hedendaagse programma inmiddels bekendheid krijgt bij het Amsterdamse publiek. De organisatie heeft een overtuigende visie op duurzame opbouw van het publieksbereik. De stichting is professioneel in haar publiekswerving en publieksonderzoek en werkt hierin samen met een extern bureau. De Oude Kerk heeft een goed en actueel inzicht in de publieksgroepen door uitgebreide onderzoeken en zelfevaluaties. De afgelopen periode heeft veel publieksonderzoek en -analyse plaatsgevonden op basis waarvan gerichte marketingstrategieën zijn ontwikkeld.

De Oude Kerk stelt zichzelf ten doel de bezoeker op verschillende niveaus te bedienen. De programmering voor de komende periode zet nadrukkelijk in op het bereiken van meer Nederlanders en Amsterdammers, door deze doelgroepen beter te leren kennen en ze vast te houden. Per doelgroep worden verschillende producten en evenementen ontwikkeld. Voor de bezoeker die vooral voor de kerk komt, wordt een nieuwe audioguide ontwikkeld. Ook voor de buurt zet de Oude Kerk specifieke activiteiten op, waarvan het Saskia Ontbijt een van de jaarlijkse - ontroerende - hoogtepunten blijft. De Come Closer programmalijn is afgestemd op het bereiken van specialistische doelgroepen. Het Art Visit educatieprogramma, dat samen met De Appel wordt ontwikkeld, is een voorbeeld van krachtenbundeling met het oog op specialistisch publieksbereik. De regelmatige samenwerking met grotere instituten als het Stedelijk Museum, EYE en de Rijksakademie vergroot de zichtbaarheid van de programmering.

De Oude Kerk wil een plek zijn waar iedere Amsterdammer ten minste een keer in zijn leven geweest moet zijn. Op welke manier de Oude Kerk denkt te zorgen dat ook de Amsterdammers van niet-westerse afkomst worden bereikt, ziet de commissie in de plannen van de Oude Kerk nog onvoldoende overtuigend uitgewerkt. In de programmering wordt bewust ingezet op een selectie van kunstenaars met een cultureel diverse achtergrond. De commissie mist echter, afgezien van de inspanningen op educatiegebied, een specifieke strategie die aannemelijk maakt dat dit publiek ook bereikt wordt.  

Belang voor de stad: verbinding en spreiding

De commissie beoordeelt de verbinding als goed. De Oude Kerk vormt met zijn dubbelfunctie een prachtige schakel tussen hedendaagse kunst en het historisch erfgoed. Het kiest voor een sterke verbinding met het culturele veld door samenwerking met diverse hedendaagse kunstinstellingen (musea, Rijksakademie, beurzen, Holland Festival) en organisaties die vanuit eenzelfde principe van transhistoriciteit werken. De lijst van culturele samenwerkingspartners is aanzienlijk en sluit aan op de programmering. De organisatie spant zich verder expliciet in om de buurt bij de activiteiten te betrekken en in de programmering worden stedelijke onderwerpen aangesneden.

De commissie beoordeelt de spreiding als zwak, gezien de hoofdactiviteit plaatsvindt in het centrum van Amsterdam.

Conclusie

De commissie is van mening dat de hedendaagse kunstprogrammering in de Oude Kerk de afgelopen periode zichzelf voldoende heeft bewezen om een meerjarige bijdrage te rechtvaardigen. Het ligt naar mening van de commissie echter wel in de rede dat de Oude Kerk inspanning op het gebied van fondsenwerving en versterking van de eigen inkomsten blijft leveren. Daarom acht zij een volledige honorering van de aanvraag niet opportuun. Op grond van bovenstaande overwegingen adviseert de commissie de aanvraag van de Oude Kerk gedeeltelijk te honoreren voor € 175.000 per jaar.