ARCAM Architectuurcentrum Amsterdam

Inleiding

Stichting Architectuur Centrum Amsterdam (ARCAM) wil een pleitbezorger zijn van de Amsterdamse architectuur, landschapsarchitectuur en stedenbouw. ARCAM concentreert zich op tentoonstellingen, lezingen en presentaties en doet onderzoek. Het programma bestaat uit drie lijnen. ‘Stad als collectie’ is een programma dat de stedenbouwkundige en architectonische basis van Amsterdam uitlegt met verhalen, routes en een stadsmaquette. ‘Stad als podium’ biedt verdieping over architectuurvraagstukken met tentoonstellingen, lezingen en jaarlijks terugkerende evenementen. In ‘Stad als laboratorium’ wordt onderzoek gedaan naar actuele ontwerpvraagstukken door middel van onderzoekslabs, co-creaties en interventies. Verder reikt ARCAM jaarlijks de Amsterdamse Architectuur Prijs uit en realiseert de organisatie De Dag van de Architectuur.

De grootste ambitie en verandering in het beleid van ARCAM de aankomende periode is de herprogrammering van het gebouw. ARCAM wil zijn functie als loket en distributiekanaal voor de Amsterdamse architectuur uitbouwen door in het pand een stadsmaquette te realiseren en de dienstverlening te versterken. Daarnaast is er de ambitie om tweejaarlijks (in 2017 en 2019) een grote publiekstentoonstelling op locatie te organiseren. Nieuw is ook het talentontwikkelingstraject, waarbij ARCAM startende architecten gaat ondersteunen door het netwerk te delen en hen te begeleiden in een opdracht. De lesprogramma’s van Architectuurcentrum Amsterdam zijn in samenwerking met het onderwijsveld tot stand gekomen en zijn toegesneden op de kerndoelen van het onderwijs.

ARCAM ontvangt in de periode 2013-2016 meerjarige subsidie vanuit het Kunstenplan van de gemeente Amsterdam voor een bedrag van € 189.790 per jaar. De subsidie die aan het AFK wordt gevraagd bedraagt € 239.000 per jaar en is bedoeld voor het realiseren van het geheel van activiteiten.

Artistiek-inhoudelijke kwaliteit

De commissie beoordeelt de artistiek-inhoudelijke kwaliteit als ruim voldoende. ARCAM realiseerde de afgelopen jaren een degelijk programma over architectuur in de stad waaruit vakmanschap blijkt. Onderscheidend aan het aanbod is de volledige focus op architectuur. De organisatie is bedreven in het tot stand brengen van privaat-publieke samenwerkingen en vormt een netwerkorganisatie die toegang tot opdrachtgevers heeft. Ook architectuur- en erfgoededucatie is inmiddels een vaste waarde in de organisatie. Die wordt naar het oordeel van de commissie in de aanvraag overtuigend verder uitgebouwd.

De rol van lokaal architectuurcentrum wordt kortom professioneel ingenomen. De commissie vindt de koers van ARCAM tot nu toe echter nog weinig prikkelend en agenderend. De opmerkingen die de Kunstraad hierover in het advies voor het vorige Kunstenplan al maakte, zijn voor de commissie nu nog aan de orde. Dat gemis onderkent de organisatie in de nieuwe plannen slechts gedeeltelijk in de ogen van de commissie. Er worden op zichzelf drie heldere programmalijnen neergezet voor verschillende doelgroepen. De nadruk in de visie lijkt echter vooral op de cultuurhistorische aspecten van architectuur te liggen. Het ontwerpende, vormgevingsaspect van architectuur krijgt relatief weinig aandacht in de plannen. De grootste ontwikkeling die ARCAM beoogt is om in het pand een stadsmaquette te realiseren en de dienstverlening uit te bouwen. De commissie heeft op zich vertrouwen in het ontwerp van de maquette en vindt het goed dat het in het oog springende pand aan de Prins Hendrikkade onder handen wordt genomen, maar deze veranderingen zijn vooral gericht op informatieverstrekking.

Verder wordt een agenderende rol wel benoemd in de plannen, maar de commissie betwijfelt of ARCAM er in de praktijk in zal slagen de kritische toon daadwerkelijk te vinden en aan te haken op de verfrissende debatten over het vormgeven van de stad die gaande zijn. In de plannen is niet overtuigend beschreven hoe ARCAM die rol in het veld gaat veroveren. De Stad als Laboratorium-programmalijn vindt de commissie op zich een mooie toevoeging op het aanbod van ARCAM, maar de commissie ziet hier nog niet terug hoe de uitkomsten hiervan de agenda zullen gaan bepalen.

Het voornemen om tweejaarlijkse tentoonstellingen te maken vindt de commissie veelbelovend en kan de zeggingskracht van de activiteiten de komende jaren versterken. De eerdere presentatie in het Infinity-gebouw vond de commissie in dat kader vertrouwenwekkend. Verder vindt de commissie het op zich positief dat de instelling talentontwikkeling voor jonge architecten wil oppakken. Afgezien van de inzet van het netwerk van ARCAM ziet de commissie echter niet terug in de plannen met welke expertise de organisatie de talenten verder kan helpen. Ook begrijpt de commissie niet hoe dit programma vormgegeven gaat worden met de bestaande personeelsformatie, die getuige de aanvraag al zwaar belast is.

Zakelijke Kwaliteit

De commissie beoordeelt de zakelijke kwaliteit als ruim voldoende. ARCAM is een kleine organisatie met acht parttime medewerkers en een groep vaste vrijwilligers. Voor de komende periode is geen uitbreiding in personeel beoogd. Hoe met de bestaande fte’s de extra taken worden uitgevoerd wordt niet uitgewerkt in het plan. Er is nog voldoende weerstandsvermogen, maar dit toont wel een dalende lijn. De organisatie geeft aan kwetsbaarder te zijn geworden vanwege teruglopende sponsorinkomsten door de crisis. Met de bouwsector gaat het inmiddels weer wat beter, waarmee de inkomsten uit sponsoring de komende periode weer kunnen toenemen. De herprogrammering in het gebouw, waarvoor een extern te werven substantieel bedrag noodzakelijk is, gaat pas van start als de subsidie rond is. De organisatie is zich bewust van vrijwel alle aanwezige risico's en kan het activiteitenniveau naar beneden bijschalen als inkomsten tegenvallen. Daarmee is de bedrijfsvoering in de basis voldoende gezond, constateert de commissie.

Er is een overtuigende mix van inkomsten. ARCAM is ondernemend, creatief in het ontwikkelen van inkomstenbronnen en wist zo de afgelopen jaren een percentage van eigen inkomsten tussen de 50% en 60% te realiseren. Wel ziet de commissie een potentieel risico bij het behalen van de beoogde eigen inkomsten voor de aankomende periode. De nu voorgestelde toename in inkomsten is voor een belangrijk gedeelte afhankelijk van entree-inkomsten die alleen gerealiseerd kunnen worden als de herprogrammering van het gebouw daadwerkelijk doorgaat. Dat is op dit moment nog onzeker.

De extra bijdrage die ARCAM vraagt ten opzichte van de bijdrage van het vorig kunstenplan is bedoeld voor extra investeringen in een continue communicatiecampagne voor de architectuurtoerist, investering in talentontwikkeling, en voor inflatiecorrectie. Het extra bedrag is naar mening van de commissie zowel cijfermatig als inhoudelijk onvoldoende overtuigend onderbouwd. Over de communicatiecampagne is in de begroting en in de plannen niets terug te vinden.

Het bestuur is ingericht volgens de richtlijnen van de Governance Code Cultuur. De organisatie wordt verder ondersteund door een programmaraad met daarin ontwerpers en medewerkers van corporaties en overheden. Culturele diversiteit ziet de organisatie terug binnen het vrijwilligersbestand en bij stagiairs. Echter, een visie op de culturele diversiteit van de betaalde organisatie en het bestuur is niet beschreven.

Publiek

De commissie beoordeelt het publieksbereik als ruim voldoende. De organisatie heeft dankzij publieksonderzoeken helder zicht op welk publiek zich aangetrokken voelt tot de programmering. Er zijn doelgroepen gedefinieerd en deze zijn gekoppeld aan de drie programmalijnen. Dat levert een heldere structuur op. Wel vindt de commissie dat de doelgroepen nog tamelijk algemeen zijn beschreven. Verdere segmentering is op zijn plaats. Men wil investeren in meer naamsbekendheid van ARCAM door de komende jaren een nieuwe visuele identiteit, een nieuwe website, nieuwe naamgeving en herprogrammering van het gebouw te realiseren. Dit waardeert de commissie.

Het publieksbereik was in 2015 substantieel. ARCAM wil hier inkomsten uit gaan verwerven door entree te vragen aan bezoekers. Er wordt gemiddeld genomen ingezet op publieksgroei. Dit vindt de commissie aannemelijk. De dagelijkse marketingmix is weliswaar klassiek, maar positief is dat men deze wil uitbreiden door het gebouw meer als promotiemiddel in te zetten, de online marketing verder te professionaliseren en samenwerkingsverbanden te intensiveren. Vergroten van bereik van publiek met een niet-westerse achtergrond heeft geen specifieke aandacht in de reguliere programmering of communicatie. Wel wordt een relevant aantal jongeren en kinderen met een cultureel diverse achtergrond bereikt via het succesvolle educatieprogramma Bekijk je Wijk.

Belang voor de stad: verbinding en spreiding

De commissie beoordeelt de verbinding als goed. Architectuurcentrum Amsterdam werkt samen met diverse partners op gebied van inhoud, beheer, educatie en marketing. Opvallend positief vindt de commissie de voortrekkersrol die ARCAM heeft in de samenwerking voor het lesprogramma ‘Bekijk je Wijk’, samen ontwikkeld met Monumenten & Archeologie, het Stadsarchief en het Amsterdam Museum. Positief vindt de commissie ook dat ARCAM samen met de partners een loket en aanspreekpunt voor het onderwijs op dit gebied gaat realiseren. Wel denkt de commissie dat ook op het vlak van samenwerkingspartners nog wat te winnen valt door naast cultuurhistorische partners ook uit te kijken naar instellingen met een focus in de beeldende kunst of een andere discipline. ARCAM verbindt zich met stedelijke vraagstukken en actuele sociale thema's over wonen, werken en leven in de stad, maar mag in dat debat een nog grotere voortrekkersrol vervullen, vindt de commissie.

De commissie beoordeelt de spreiding als voldoende. De organisatie realiseert activiteiten verspreid door de stad, maar het merendeel van de activiteiten vindt plaats in stadsdeel Centrum.

Conclusie

De toeristische, informatieve en educatieve functie wordt goed vervuld, maar als hoofdstedelijk architectuurplatform moet ARCAM een steviger rol op zich nemen in het voeden van het debat over architectuur in de stad vindt de commissie. Scherper programmeren is noodzakelijk, maar komt in de voorliggende plannen nog niet voldoende uit de verf. Er is volgens de commissie op dat vlak vooral sprake van een accentverschuiving en niet van een koerswijziging. De komende periode wordt er wel een grote omslag beoogd op zakelijk vlak door entree te gaan vragen en door de informerende en dienstverlenende rol van ARCAM een impuls te geven middels herprogrammering van het gebouw. Versterking van de communicatie is in de ogen van de commissie essentieel om de beoogde bezoekerscijfers en bijbehorende, ambitieuze financiële doelstellingen te kunnen realiseren. De commissie adviseert dan ook om naast het historische bedrag de gevraagde extra kosten die gemaakt worden voor uitbreiding van de communicatie te honoreren. Op grond van bovenstaande overwegingen adviseert de commissie de aanvraag van stichting  Architectuur Centrum Amsterdam gedeeltelijk te honoreren voor € 204.790 per jaar.