De Diamantfabriek-Productiehuis voor hedendaags muziek

Inleiding

De Diamantfabriek profileert zich als kweekvijver voor de ontwikkeling van hedendaags muziektheater en kleinschalige opera. Het productiehuis richt zich op de artistieke ontwikkeling van jonge componisten en regisseurs door opdrachten te geven voor kleinschalige en avondvullende muziektheaterstukken. De Diamantfabriek heeft als missie het ontwikkelen van excellentie op het gebied van muziektheater, opera en hedendaagse muziek. De producties die tot stand komen zijn het resultaat van een gelijkwaardige samenwerking tussen regisseurs en componisten die een traject doorlopen. Zij vormen kernteams, die worden uitgebreid met schrijvers en beeldend kunstenaars en die in nauwe samenwerking zoeken naar nieuwe vormen en crossovers met andere disciplines binnen en buiten de kunst. Het productiehuis houdt in de komende periode aan dat uitgangspunt vast. Tot nu toe stroomden jaarlijks twee nieuwe talenten in die een kleinschalige voorstelling maakten. Het aantal kleinschalige producties wil de Diamantfabriek uitbreiden naar zes, om meer talent een kans te geven. Zij kunnen vervolgens doorstromen naar middelgrote of grootschalige producties voor het Muziekgebouw. Het productiehuis wil daarnaast ook jongerenprojecten opzetten. Tenslotte gaat de Diamantfabriek meer muziektheater brengen dat toegesneden is op bijzondere locaties en zo de producties aanbieden aan een breder publiek. Het is het streven om succesvolle producties in de komende periode vaker te spelen: de Diamantfabriek zet daarom in op reprises.

In de periode 2017-2020 wil de Diamantfabriek de stap zetten naar een professionelere, grotere organisatie. Het aantal activiteiten stijgt naar minstens twintig voorstellingen per jaar. Deze groei vereist, naast een uitbreiding van de organisatie, ook een inhaalslag om de huidige wanverhouding tussen werkbelasting en contractruimte recht te trekken en een eigen kantoor te betrekken. De toekomstige organisatie bestaat uit een fulltime artistiek/algemeen directeur met vier vaste parttime medewerkers. Ook zal de beoogde nieuwe thuisbasis, Podium Zuid, vanaf 2018 een hogere exploitatie vereisen dan voorheen.

De Diamantfabriek wordt in de periode 2013-2016 structureel ondersteund door de Gemeente Amsterdam, voor € 99.890 per jaar. In het kader van het Kunstenplan 2017-2020 vraagt de Diamantfabriek een subsidiebedrag van € 275.000 per jaar.

Artistiek-inhoudelijke kwaliteit

De commissie beoordeelt de artistiek-inhoudelijke kwaliteit van de Diamantfabriek als voldoende. Het productiehuis heeft een duidelijke missie en formuleert daarbinnen ambities zoals het integreren van verschillende kunstdisciplines in de muziektheaterproducties, het realiseren van locatieprojecten, een instroom en doorstroom van meer makers (componisten, regisseurs, maar ook ontwerpers en schrijvers), het versterken van de positie van de organisatie door zich te verbinden met andere organisaties in de stad, het organiseren van een kleinschalig muziektheaterfestival, het realiseren van meer reprises en het opzetten van educatie- en jongerenprojecten.

De plannen voor 2017-2020 zijn echter nauwelijks concreet ingevuld. Met enkel een opsomming van de beoogde makers kan de commissie geen goed beeld krijgen van de haalbaarheid van het ingezette beleid voor de toekomst.

De Diamantfabriek wil professioneel en creatief toptalent de ruimte geven zich te ontwikkelen door duurzame samenwerkingsverbanden met hen aan te gaan en hen opdrachten te geven voor nieuw te maken muziektheatervoorstellingen. Door componisten en theatermakers samen te laten werken, ontwikkelen de kunstenaars niet alleen hun eigen kunstenaarschap. Als integraal onderdeel van het werkproces doen ze tevens onderzoek naar nieuwe vormen binnen het muziektheater en nemen die ervaring weer mee als ze uitstromen naar het veld. Die uitstroom is nog niet gerealiseerd en het is vooralsnog onduidelijk hoe de organisatie dat zal realiseren; het is in de ogen van de commissie opvallend dat de makers die tot nu toe bij de Diamantfabriek werkten, nauwelijks doorgestroomd zijn naar het reguliere circuit. Bovendien keren zij terug in de voorliggende toekomstplannen.

De commissie heeft vertrouwen in het vakmanschap van de artistiek leider, Sylvia Stoetzer. Zij weet  toptalenten voor kleinschalig muziektheater samen te brengen en goed te begeleiden. Daarbij schuwt zij het risico niet. Maar de producties weten zich, in hun uiteindelijke vorm, weinig te onderscheiden ten opzichte van werk van andere (samenwerkende) makers of productiekernen in Amsterdam. Er wordt regelmatig nieuw muziektheater geproduceerd, door verschillende gezelschappen, op zowel stedelijk als landelijk niveau. Daarbij werken  componisten en theatermakers vaak samen aan een voorstelling waarin muziek en theater - maar ook andere kunstvormen - onlosmakelijk met elkaar versmolten zijn. De Diamantfabriek heeft slechts beperkte invloed op de mate van zeggingskracht van de voorstellingen voor het publiek. Dit is immers afhankelijk van de kwaliteiten en ontwikkeling van de makers.

Niet alle producties in de afgelopen periode waren in de ogen van de commissie geslaagd, zowel in artistiek inhoudelijk en zakelijk opzicht, als in dat van publieksbereik. Dat is in zekere zin eigen aan het genre en het nemen van risico’s dat het cultureel ondernemerschap kenmerkt. Het valt echter op dat daar niet op wordt gereflecteerd in het ondernemingsplan. Om die reden is de commissie er niet van overtuigd dat de Diamantfabriek weloverwogen keuzes maakt voor de komende periode.

Zakelijke kwaliteit

De zakelijke kwaliteit van het voorliggende plan beoordeelt de commissie als zwak. Uit het verleden is gebleken dat er geen gezonde bedrijfsvoering is; de resultaten zijn instabiel. De commissie leest in het plan en de hieraan gerelateerde begroting geen helder beleid om de noodzakelijke ingrijpende veranderingen op zakelijk vlak te realiseren. Daardoor ontbreekt naar het oordeel van de commissie voldoende basis om de voorgenomen programmering en het beoogde publiek voor de komende vier jaar te bereiken. Er wordt ingezet op meer output, de activiteitenlasten en personeelskosten stijgen sterk, maar de inkomsten zijn beperkt. De commissie waardeert de energie die uit het plan spreekt, maar mist een tussenstap die getuigt van introspectie op zowel zakelijk als op organisatorisch vlak. Er zijn goede voornemens voor de periode 2017-2020, maar het huidige verloop en gebrek aan helder toekomstbeleid bieden de commissie geen vertrouwen in de realisatie daarvan. De commissie is van mening dat de zorg voor de organisatie vooral hoort te liggen in het creëren van een stabiele situatie in de huidige omvang en niet zozeer in de uitbreiding van activiteiten.

De Diamantfabriek voorziet geen groei in de recettes. De bescheiden reikwijdte van de Diamantfabriek op dit moment, geeft de commissie geen vertrouwen in de realisatie van de beoogde ambities om met meer producties meer mensen te gaan bereiken, want ook daarvoor mist het beleid in de aanvraag. De afhankelijkheid van subsidie is groot en de eigen inkomsten zijn beperkt. Het valt de commissie op dat er voor ieder jaar uitgegaan wordt van eenzelfde begroting, terwijl niet ieder jaar hetzelfde aantal projecten en uitvoeringen wordt gerealiseerd. Dit wordt niet toegelicht.

Bestuur en toezicht van de Diamantfabriek zijn op orde. De artistieke en zakelijke leiding van de Diamantfabriek is in handen van Sylvia Stoetzer, die ook voorzitter is van het bestuur. De commissie merkt op dat de organisatie volledig op haar leunt. Voor een goede bedrijfsvoering is dat niet wenselijk. Of de beoogde uitbreiding van de organisatie daar verandering in brengt, is op basis van het ondernemingsplan niet vast te stellen. De Raad van Toezicht is in de afgelopen periode geprofessionaliseerd en heeft de Code Cultural Governance geïmplementeerd. Daarbij zijn een bestuursreglement en een directiereglement ontworpen, waarin de (verdeling van de) werkzaamheden van Raad van Toezicht en directie zijn vastgelegd. Er wordt geen actief beleid gevoerd op het implementeren van de Code Culturele Diversiteit van het personeelsbestand en het toezicht, wel in de keuze van de kunstenaars die de organisatie aan zich bindt.

Publiek

De commissie beoordeelt het publieksbereik als zwak. De Diamantfabriek heeft naar de aard van haar activiteiten een beperkt publieksbereik, maar verwacht in de periode 2017-2020 een groter bereik te realiseren. De visie op de marketing is echter mager uitgewerkt en de doelgroepen zijn in zeer algemene bewoordingen omschreven. Op basis hiervan verwacht de commissie geen extra en substantieel effect ten opzichte van de afgelopen Kunstenplanperiode. Zo wordt vermeld dat er een beroep gedaan wordt op de partners (onder andere podia en festivals) voor het bereiken van een nieuw publiek. Echter, dat is in de ogen van de commissie niet overtuigend aangezien ook daar in eerste instantie een bekend en geïnteresseerd publiek voor dit genre wordt aangesproken. Bovendien hebben niet alle partners een breed publieksbereik. Er wordt in het ondernemingsplan niet ingegaan op investeringen in duurzame opbouw van publiek, hoe de band met het huidige publiek geborgd is en hoe het uitgebreid kan worden.

De Diamantfabriek heeft op basis van publieksonderzoek wel een duidelijk beeld van de doelgroep die ze weet te bereiken. Hoe de afstemming en verbinding van de organisatie met de verschillende beoogde (nieuwe) doelgroepen plaatsvindt, mist echter in het marketingbeleid. Het werken met diverse makers met verschillende culturele achtergrond kan een cultureel divers publiek in de stad bereiken. Maar ook daar gaat het marketingplan niet op in.

Belang voor de stad: verbinding en spreiding

De commissie beoordeelt de verbinding als zwak. De organisatie verbindt zich niet direct met stedelijke vraagstukken, de bewoners van de stad, maatschappelijke organisaties of de buurt.  

De spreiding van de activiteiten wordt beoordeeld als voldoende. Dat komt voornamelijk door de samenwerking met diverse partners in verschillende stadsdelen van de stad. De samenwerking is niet enkel logistiek, maar is ook inhoudelijk.

Conclusie

De commissie adviseert de aanvraag van Stichting De Diamantfabriek niet te honoreren.