ZID Theater

Inleiding

ZID Theater - City Art & Performance Centre (hierna ook: ZID) is een culturele organisatie die stedelijk, landelijk en internationaal werkzaam is vanuit de eigen werkplaats met podium in de Kolenkitbuurt, op de grens van West en Nieuw-West. ZID wil met theatrale producties de bewoners van de stad met elkaar verbinden en hen helpen zichzelf te ontwikkelen, in artistiek en persoonlijk opzicht. ZID richt zich op het maken en presenteren van theatrale producties, waarbinnen ‘urban talents’ zich kunnen ontwikkelen en in de spotlights gezet worden, op weg naar verdere opleiding en kunstpraktijk. De verhalen van de inwoners van de stad vormen de inspiratiebron en het vertrekpunt van de producties. Onder leiding van professionele makers, ontwikkelt ZID Theater met de urban talents en bewoners ieder jaar vier (multidisciplinaire) producties, die in première gaan tijdens het eigen ExploreZ Festival. Het festival vindt plaats in eigen huis en op podia in de stad. 

ZID beoogt in 2021-2024 samen met lokale en internationale partners jaarlijks vier producties te maken op basis van een jaarthema. Voor de komende jaren zijn dit: roots, hope, my revolution en nieuwe nomaden. De weg naar de producties bestaat uit een reeks activiteiten, verspreid over een kalenderjaar, die elkaar opvolgen en versterken, met als hoogtepunt het internationale festival ExploreZ. Andere speerpunten zijn talentonwikkeling, dat vorm krijgt in het Urban Talents Invention Lab, en uitwisseling van expertise en internationalisering met als doel deskundigheid te delen met makers en andere geïnteresseerden in Amsterdam. Zo wordt in coproductie met Internationaal Theater Amsterdam het programma Here We Are ontwikkeld, waarin de beste onderdelen van het ExploreZ Festival terugkomen.

ZID Theater ontvangt geen meerjarige subsidie binnen het Kunstenplan 2017-2020.
Voor de periode 2021-2024 vraagt de organisatie bij het AFK een bijdrage van gemiddeld 
€ 125.000 per jaar in het kader van het Kunstenplan.

Artistiek belang 

De commissie beoordeelt het artistiek belang als zwak. 
De commissie vindt dat ZID de herkenbare eigen artistieke signatuur voornamelijk tot uiting komt in de missie en werkwijze van de organisatie. ZID geeft in zijn plannen voor 2021-2024 blijk van een duidelijke missie die gericht is op het maken van producties en het ontwikkelen van talenten vanuit een maatschappelijk engagement. De verhalen van de inwoners van de stad vormen de inspiratiebron en het vertrekpunt van producties, die verbinding tussen bewoners van de stad tot doel hebben. Onder leiding van professionele makers ontwikkelt ZID Theater ieder jaar vier verschillende (vaak multidisciplinaire) producties die in première gaan tijdens het eigen ExploreZ Festival. De producties komen tot stand in een talentonwikkeltraject met wat de organisatie ‘urban talents’ noemt: jong volwassenen die van huis uit niet de kans hebben gekregen hun talenten te ontwikkelen of een kunstopleiding te volgen. De commissie vindt deze werkwijze, waarbij stadsbewoners actief bijdragen, typerend voor de organisatie en voor de eigenheid van de werkwijze. 
De commissie vindt echter de voorgestelde producties voor 2021-2024 artistiek niet prikkelend uitgewerkt, noch inhoudelijk noch in vorm. De beschrijvingen van de producties geven de commissie geen beeld van de manier waarop de werkwijze leidt tot een artistiek interessante of aansprekende vorm. Bij de meeste productievoorstellen wordt voornamelijk vermeld dat het gaat om het samenbrengen van performers met verschillende culturele achtergronden en hun specifieke theatrale technieken en muziekstijlen. Zo vindt de commissie het productievoorstel voor Origin weinig verrassend: makers met een eigen bewegingsdiscipline uit verschillende culturen worden samengebracht, maar de meerwaarde van de combinatie is niet nader uitgewerkt. Bij het locatieproject Hope, in een tent aan de oevers van de Sloterplas, worden slechts de locatie en de partners genoemd en ontbreekt het aan een inhoudelijke toelichting. De commissie kan zich op basis hiervan geen beeld vormen van de inhoud en vorm van de uiteindelijke voorstellingen en van de mate waarin deze origineel zullen zijn. De commissie is er op basis van de plannen niet van overtuigd dat dit samenbrengen een oorspronkelijke of aansprekende voorstelling gaat opleveren, die meer is dan de voorgestelde mix van dans, spoken word, muziek en eventueel videoprojecties. 

ZID Theater geeft naar de mening van de commissie in haar plannen slechts voor een deel van het beoogde publiek een overtuigende visie op wat het voor wie wil maken en vertonen. ZID onderscheidt drie doelgroepen: stadsbewoners, publiek en urban talents. De commissie is positief over de artistieke betekenis van de activiteiten van ZID voor de beoogde doelgroep stadsbewoners. Deze groep wil men betrekken bij het artistiek onderzoek in de wijken en wordt ook als vrijwilliger, als deelnemer aan de context-programmering en/of als publiek betrokken. Door haar werkwijze staat ZID dichtbij de stedelijke samenleving en bij de verhalen van bewoners zelf. De organisatie werkt met en voor mensen uit diverse sociale en culturele achtergronden, die niet als vanzelf met het reguliere theateraanbod in aanraking komen. De commissie is ervan overtuigd dat uit de samenwerking binnen producties een proces ontstaat van erkenning en herkenning, dat leidt tot nieuwe verbindingen. 
ZID bedoelt met ‘publiek’ een breed publiek van zowel de bewoners van wijken buiten de ring als van vakgenoten en geïnteresseerden uit de sectoren kunst en cultuur, welzijn, maatschappelijk werk en kunstvakonderwijs. De commissie is niet overtuigd van de artistieke betekenis van de voorstellingen voor dit bredere publiek dat niet direct bij de productie betrokken is. Omdat zij geen goed beeld krijgt van de inhoudelijk uitwerking van de gekozen thematiek en de uiteindelijke vorm van de voorstellingen is zij er niet van overtuigd dat de meer ervaren theaterbezoeker, waar de organisatie zich nadrukkelijk ook op richt, er door aangesproken zal worden. 
De commissie vindt dat de artistieke betekenis voor de beoogde doelgroep ‘urban talents’ eveneens niet overtuigend uit het plan naar voren komt. De commissie waardeert dat de organisatie deze ‘urban talents’ de kans wil geven om zich te ontwikkelen als maker en om speelervaring op te doen als performer (in theater, dance, spoken word, urban storytelling en allerlei mengvormen), hun netwerk te verbreden en uiteindelijk diverse podia te bespelen. In de plannen wordt het artistieke proces van co-creatie helder verwoord, maar dat geldt niet voor de artistieke ontwikkeldoelen en beoogde resultaten ten aanzien van deze talenten. Op welke manier makers hun eigen artistieke visie en vaardigheden ontwikkelen wordt uit de plannen niet duidelijk. 

De door ZID voorgestelde artistieke ontwikkeling komt naar het oordeel van de commissie logisch voort uit een overtuigende reflectie op eerder werk en wordt helder beschreven. De focus van ZID ligt op de ontwikkeling van ‘urban talents’ en het streven naar meer artistieke kwaliteit. De commissie onderkent dat dit een passend streven is, maar vindt de uitwerking daarvan niet overtuigend. Het plan blijft op dit punt steken in algemeenheden en mogelijkheden die de beoogde artistieke ontwikkeling te weinig fundament geven. Zo wil ZID het artistieke team uitbreiden met een dramaturg en een curator, maar op welke manier de voorgestelde personen invloed gaan hebben op de artistieke ontwikkeling wordt niet duidelijk. Er is sprake van samenwerking met onder meer Nicole Beutler Projects en Poetry Circle. In de ogen van de commissie is dat in potentie een kansrijk voornemen, maar doordat de voorgestelde coproducties niet nader worden toegelicht, kan zij niet vaststellen dat daarvan daadwerkelijk een artistieke impuls uitgaat. De commissie is ook positief over de internationale uitwisseling. Wel is voor de commissie moeilijk vast te stellen hoe deze uitwisseling aansluit bij de geambieerde professionalisering en kwaliteitsverbetering en zal bijdragen aan de beoogde artistieke ontwikkeling van ZID. Binnen de werking van ZID Theater is ruimte voor de artistieke ontwikkeling van ‘urban talents’, maar de commissie heeft uit de plannen niet gelezen dat er specifieke mogelijkheden zijn voor de artistieke ontwikkeling van de medewerkers in het eigen team.

Belang voor de stad

De commissie beoordeelt het belang voor de stad als goed.
ZID heeft volgens de commissie met haar activiteiten een sterke verbinding met de stedelijke samenleving. De visie van de organisatie is erop gericht een verbinder te zijn tussen de culturele en maatschappelijke partners, makers, urban talents en inwoners van Amsterdam. ZID verbindt zich zowel inhoudelijk als op een praktische manier met de stadsbewoners, onder meer via de VerhalenVanger-methodiek waarbij verhalen van bewoners worden opgehaald en gedeeld. Bij de productie en presentatie van de activiteiten worden bewoners uit Nieuw-West en West ook ingezet als (vrijwillige) medewerker en/of als ambassadeur. Daarnaast wordt in het plan een groot aantal maatschappelijke partners genoemd waar ZID op structurele basis mee samenwerkt, zoals Huizen van de Wijk in West en Nieuw-West, Stichting Eigenwijks (bewonersorganisatie in Amsterdam Nieuw West), Ru Paré Community (wijkcentrum in Nieuw West), Combiwel / ABC West, Cordaan (maatschappelijk werk) en DOCK jongerenwerk. De commissie merkt hierbij wel op dat uit het plan niet helemaal duidelijk wordt waar de samenwerking uit bestaat.

ZID Theater levert met haar activiteiten naar het oordeel van de commissie een goede bijdrage aan de stedelijke spreiding van het cultuuraanbod en het publieksbereik daarvan. Het stadsdeel West wordt als thuisbasis van het eigen theater van ZID het meest bespeeld; publiek uit dit stadsdeel wordt direct betrokken door de aard van de maakprocessen. ZID is ook actief in andere stadsdelen. Meervaart Theater, het Theater van de Centrale Openbare Bibliotheek, Theater Frascati in de van Deysselbuurt, Podium Mozaiëk, de broedplaatsen BOUW en WOW en het Van Eesterenmuseum, Pakhuis de Zwijger en Nieuw Metropolis Zuidoost en Nieuw-West bieden ZID een podium tijdens het ExploreZ Festival, voor tussentijdse presentaties en voor voorstellingen na het festival. 

Leefbare stad is het thema dat ZID Theater als eigen accent kiest. De commissie stelt vast dat de organisatie het thema zelf slechts summier toelicht in het plan. Zij vindt echter dat het thema overtuigend aansluit bij de visie en activiteiten van de organisatie. ZID Theater richt zich in al haar producties nadrukkelijk op het realiseren van verbindingen tussen mensen. Binnen de activiteiten is sprake van het sociaal-maatschappelijk versterken van individuen en ook het vergroten van begrip voor de identiteit van de ander. De commissie vindt dat ZID met deze inzet een wezenlijke bijdrage kan leveren aan de leefbaarheid van de stad. 

Uitvoerbaarheid

De commissie beoordeelt de uitvoerbaarheid als zwak. 
De commissie vindt het plan realistisch en uitvoerbaar voor wat betreft de productionele en zakelijke uitvoering van de beoogde activiteiten. Het plan bevat een heldere uiteenzetting van de werkwijze die wordt gehanteerd om via co-creatie tot voorstellingen te komen en de kennis en ervaring die daarvoor nodig is, is in de organisatie aanwezig. De aard en omvang van de activiteiten is in de ogen van de commissie passend bij de omvang van de organisatie. De commissie is evenwel niet overtuigd van de artistieke kwaliteit van de uitvoeringen en de begeleiding van de makers. De organisatie heeft een vaste artistieke kern van regisseurs, spelbegeleiders en acteurs die de afgelopen jaren de samenwerkingen met de buurtbewoners succesvol en met vakmanschap heeft opgezet. Uit het plan blijkt echter dat de organisatie op artistiek gebied recentelijk is verdeeld in twee onderdelen: ZID Theater voor het artistieke werk en de talentontwikkeling en BASIZ voor de artistieke interventies binnen het maatschappelijk domein. In het plan van ZID Theater loopt een en ander door elkaar, waardoor niet inzichtelijk is welke verantwoordelijkheden ZID neemt in het maatschappelijk domein. Hierdoor is de commissie vanuit het plan niet overtuigd of deze werkwijze effectief zal zijn om tot het beoogde artistiek resultaat te kunnen komen. De commissie is ook niet overtuigd van het vakmanschap van de artistieke begeleiding van de nieuwe talenten, aangezien het plan de aanpak en de doelstellingen van de talentontwikkelingsactiviteiten niet beschrijft. 

De bedrijfsvoering van ZID Theater vindt de commissie weinig stabiel en daarmee niet gezond genoeg als basis om de beoogde voornemens ten uitvoer te brengen. De commissie constateert dat ZID zich van een projectorganisatie tot een structurele situatie wil ontwikkelen, maar dat daartoe de balans nog te weinig stevigheid heeft. De organisatie heeft moeite om zowel aan kortlopende als langer lopende betalingsverplichtingen te kunnen voldoen. De reserves zijn beperkt en onduidelijk blijft hoe deze in de komende jaren worden opgebouwd. ZID Theater reflecteert in het ondernemingsplan niet op mogelijke risico’s. Een strategie bij tegenvallende resultaten ontbreekt. Ook hierdoor is de commissie er niet van overtuigd dat de bedrijfsvoering gezond genoeg is om de beoogde ambities en activiteiten te kunnen dragen.

De meerjarenbegroting is naar de mening van de commissie aan de kostenkant realistisch en passend bij de beoogde omvang van de organisatie en activiteiten. De stijging van de totale omvang van de meerjarenbegroting vindt de commissie weliswaar fors, maar deze wordt grotendeels verklaard uit een verhoging van de personele lasten ten behoeve van de kernorganisatie. De commissie vindt het dekkingsplan van de meerjarenbegroting niet realistisch en passend. De commissie constateert dat de financiering voornamelijk is gebaseerd op publieke middelen en met de AFK-subsidie een groot deel van het totale dekkingsplan bedraagt. De commissie vindt dat deze relatief hoge subsidiebehoefte onvoldoende wordt toegelicht. Bovendien vindt de commissie dat deze onevenwichtigheid in de financieringsmix het dekkingsplan kwetsbaar maakt, omdat daarmee de risico’s niet voldoende worden gespreid. Binnen het totale dekkingsplan dalen de inkomsten vanuit private fondsen en donateurs sterk ten opzichte van 2017-2018. De forse daling van deze inkomsten wordt volgens de commissie onvoldoende onderbouwd. De eigen inkomsten bestaan voorts grotendeels uit publieksinkomsten. De commissie vindt de hoogte hiervan enigszins optimistisch ingeschat, aangezien uitgegaan wordt van een verhoogde verkoop van voorstellingen die in het plan niet nader onderbouwd wordt. 

Het marketingplan vindt de commissie niet passend bij de ambities uit het ondernemingsplan. ZID Theater wil een ontwikkeling doormaken van een meer sociaal-maatschappelijke organisatie naar een theatergezelschap met kwalitatieve voorstellingen voor meerdere doelgroepen. ZID wil dat deze voorstellingen niet alleen aansprekend zijn voor de mensen in de buurten waar zij zich op richt, maar ook voor een breder publiek, dat de organisatie omschrijft als een regulier theaterpubliek, nationale en internationale vakgenoten, jonge professionals en studenten van kunstvakopleidingen, professionals en beleidsmakers uit het maatschappelijk domein in Amsterdam. De commissie constateert dat het marketingplan echter nog voornamelijk gericht is op werving van deelnemers en een publiek uit de achterban in de wijken. Het bevat activiteiten gericht op een directe en persoonlijke benadering, zoals de inzet op ambassadeurs en de inzet van vrijwilligers in de Huizen van de Wijk. De commissie vindt de inzet van conventionele middelen zoals flyers, nieuwsbrieven en de website te weinig toegespitst op de beoogde (nieuwe) publieksgroepen. Deze middelen zijn algemeen van aard en weinig specifiek voor de organisatie en de activiteiten. ZID heeft de ambitie om meer aan naamsbekendheid en strategische marketing te doen, maar de commissie constateert dat een concrete aanpak daarvoor ontbreekt. 

Diversiteit en inclusie

De commissie beoordeelt de bijdrage aan diversiteit en inclusie als goed. 
ZID draagt volgens de commissie op een overtuigende manier bij aan de culturele diversiteit van het Amsterdamse cultuuraanbod. Dit doet de organisatie door actief te werken met verhalen van buurtbewoners met een cultureel diverse achtergrond en met een talentontwikkelingsprogramma gericht op talenten met een migratieachtergrond. ZID heeft in de Kolenkitbuurt haar eigen ruimte, waar bewoners uit de wijk kunnen participeren in culturele activiteiten. In de loop der jaren heeft ZID een diverse spelersgroep aan zich weten te binden, die bestaat uit professionele acteurs, dansers en muzikanten van zeer diverse afkomst. 

De activiteiten in het plan van ZID Theater dragen volgens de commissie bij aan het bereiken van een cultureel divers samengesteld publiek in de stad. De organisatie hanteert een overtuigende aanpak om een cultureel divers publiek te betrekken. Door de aard van de activiteiten, waarbij sprake is van co-creatie met bewoners, wordt de achterban van de cultureel diverse medespelers en -werkers direct betrokken. De commissie constateert dat de organisatie met haar eigen podium en festival cultureel diverse publieksgroepen bereikt in de Kolenkitbuurt in West. Ook partners als Podium Mozaïek en Meervaart Theater zijn bewust gekozen en in de ogen van de commissie passend om een divers publiek te betrekken. ZID wil in de toekomst meer gaan spelen in andere delen van de stad, voornamelijk in Noord en Zuidoost. Daar wil ZID nieuwe, cultureel diverse publieksgroepen bereiken. Hiervoor gaat ZID samenwerken met de Theaterstraat en het Bijlmer Parktheater. De commissie vindt dat passende partners voor dit doel.

ZID Theater heeft in de ogen van de commissie een overtuigende visie op diversiteit in de eigen organisatie en het bestuur, maar geen duidelijk plan van aanpak. Op artistiek vlak vindt de commissie de diversiteit groot bij ZID; van de spelers is het overgrote deel van niet-Nederlandse afkomst. Ook het huidige bestuur is cultureel divers van samenstelling.
De commissie constateert echter dat er een vertegenwoordiging is van culturele diversiteit in de vaste, uitvoerende organisatie. De commissie verwacht dat er, juist omdat ZID Theater al een langdurige en brede samenwerking beschrijft met een diversiteit aan vrijwillige medewerkers, aandacht mag zijn voor doorstroming vanuit de vrijwilligersgroep. 

Conclusie

De commissie vindt de gevraagde bijdrage aan het AFK niet in verhouding met de andere inkomsten in het dekkingsplan. Ook stelt zij vast dat de verwachte daling in private inkomsten ten opzichte van voorgaande periode niet onderbouwd is. De commissie adviseert daarom de aanvraag van ZID gedeeltelijk te honoreren met een bedrag van € 90.000 per jaar. 

De commissie constateert dat er na beoordeling van alle aanvragen onvoldoende budget beschikbaar is om de aanvraag te honoreren. 

De aanvraag is beoordeeld binnen de adviescommissie Theater.