El Hizjra
Inleiding
Stichting El Hizjra heeft als missie een inspirerende en uitnodigende ontmoetingsplek te zijn waar Nederlanders met én zonder een Arabische achtergrond elkaar vinden in hun interesse voor de schoonheid, de tradities, de schakeringen en de rijke geschiedenis van de Arabische cultuur. Vanuit deze missie formuleert El Hizjra voor de komende periode drie kerndoelen.
Allereerst wil El Hizjra een ontmoetingsplek zijn, en een podium bieden voor iedereen in Nederland die kennis wil maken met de Arabische literatuur, ongeacht de culturele herkomst van de belangstellenden. Daarnaast richt El Hizjra zich op talentontwikkeling en cultuureducatie binnen de Arabische gemeenschap in Nederland, waarbij de organisatie ontluikend talent letterlijk en figuurlijk een podium wil bieden. Tot slot wil El Hizrja, aan de hand van verhalen, Arabische en islamitische kunst tonen in samenwerking met musea en andere kunst- en debatlocaties.
Tot de kernactiviteiten van de organisatie in de periode 2021-2024 behoren het organiseren van de El Hizjra Literatuurprijs, De Nacht van de Arabische Literatuur en een literaire lezingenreeks. Daarnaast wordt het educatieve scholierenproject Radicaal Schrijven voortgezet voor leerlingen uit het primair onderwijs, en continueert de organisatie het internationale project Writers Connected. Ook de coproducties maken een belangrijk onderdeel uit van de programmering. El Hizjra werkt hiervoor samen met onder andere De Roode Bioscoop, Marmoucha, het Koninklijk Instituut voor de Tropen, het Muziekgebouw aan ‘t IJ en De Meervaart. Tot slot is El Hizjra bezig met de oprichting van Arthouse Al Ma’moun, een culturele ontmoetingsplek die deel zal uitmaken van OBA XL Osdorp, waar El Hizjra zich als organisatie zal huisvesten.
El Hizjra ontvangt geen meerjarige subsidie binnen het Kunstenplan 2017-2020.
Voor de periode 2021-2024 vraagt de organisatie bij het AFK een bijdrage van gemiddeld
€ 140.000 per jaar in het kader van het Kunstenplan.
Artistiek belang
De commissie beoordeelt het artistiek belang als voldoende.
Met haar specifieke focus op Arabische literatuur en talentontwikkeling binnen de Arabische gemeenschap in Nederland, heeft El Hizjra volgens de commissie een herkenbare en onderscheidende artistieke signatuur. De commissie vindt het waardevol dat El Hizjra een podium biedt aan literair talent dat veelal aan het publieke zicht onttrokken blijft. De El Hizjra Literatuurprijs en de Nacht van de Arabische literatuur vindt de commissie geslaagde kernactiviteiten waarin de organisatie haar missie tot uiting brengt. Wel zet de commissie vraagtekens bij de keuze om de opzet van de Nacht van de Arabische literatuur aan te passen en ook Nederlandse schrijvers zoals Remco Campert te programmeren. De commissie is van mening dat de kracht en eigenheid van El Hizjra juist zit in het bieden van een podium voor Arabische literatuur. Dit zorgt voor een helder artistiek profiel en maakt dat bezoekers bewust kiezen voor El Hizjra om auteurs te ontdekken. Het is de commissie niet duidelijk hoe schrijvers als Remco Campert zich verhouden tot de signatuur die El Hizjra voorstaat.
De commissie is van mening dat El Hizjra een heldere visie heeft op wat zij voor wie maakt. De organisatie wil nadrukkelijk een ontmoetingsplek zijn voor Nederlanders met én zonder Arabische achtergrond die zich interesseren in de Arabische cultuur. De commissie is van mening dat El Hizjra voor dit publiek een gidsfunctie vervult. Ook vindt de commissie El Hizjra van grote betekenis voor het jonge talent uit de Arabische gemeenschap. De educatie en talentontwikkeling moedigt jongeren aan en biedt hen via de El Hizjra Literatuurprijs een podium. De commissie onderschrijft het door de stichting geformuleerde belang dat de talenten doorstromen naar de rest van het literaire veld en vindt het een goede ontwikkeling dat El Hizjra hier meer aandacht aan wil besteden. De samenwerkingen in het Slow Writing Lab en #Nieuwestukken vindt de commissie hiertoe passend, maar zij is ook van mening dat samenwerkingen met uitgeverijen de artistieke betekenis voor de talenten zou versterken.
In het plan wordt een consistente en steekhoudende artistieke ontwikkeling geschetst, al is de commissie wel van mening dat meer kritische zelfreflectie de aanvraag sterker had gemaakt. Uit het plan wordt niet altijd duidelijk waarom sommige projecten zijn gestopt of in een andere vorm doorgang hebben gevonden. Opmerkelijk vindt de commissie dat er op basis van het activiteitenoverzicht in de komende periode geen activiteiten meer lijken te zijn voor het voortgezet onderwijs. Waarom de organisatie hiervoor kiest is de commissie niet duidelijk. In haar optiek mist hierdoor in het aanbod een logische brug naar de El Hizjra Literatuurprijs.
Met betrekking tot de artistieke ambities voor de nieuwe literaire lezingreeks, is de commissie positief over de literaire iftars en de lezingen rondom de Arabische collectie en de El Hizjra Literatuurprijs on tour. Die sluiten artistiek-inhoudelijk helder aan bij de andere activiteiten en vergroten de zichtbaarheid ervan. Minder overtuigend vindt zij de plannen voor Op reis met El Hizjra en El Hizjra Onderzoekt. Deze reeksen zijn onvoldoende uitgewerkt en welke artistieke ontwikkeling de organisatie hiermee beoogd wordt uit het plan niet duidelijk. Voor El Hizjra staat de komende vier jaar de ontwikkeling van een eigen fysiek platform voorop. De ambitie voor het realiseren van Arthouse Al Ma’moun vindt de commissie enerzijds een passende ontwikkeling; een eigen podium kan voor meer zichtbaarheid zorgen en versterkt de verbinding met Nieuw-West. Anderzijds wordt er in het plan nog nauwelijks ingegaan op welke gevolgen deze stap zou hebben voor de activiteiten, het profiel en de positionering van de organisatie. Tot slot mist de commissie een toelichting of, en hoe er wordt geïnvesteerd in het potentieel en de ontwikkeling van de artistieke leiding en uitvoerenden.
Belang voor de Stad
De commissie beoordeelt het belang voor de stad als goed.
De commissie vindt het waardevol dat El Hizjra zich verbindt met groepen in de samenleving die in de culturele sector vaak moeilijk bereikt worden. Relevant in dat kader is het voornemen om actief de Syrische gemeenschap in Amsterdam op te zoeken vanuit projecten rondom de Arabische Collectie. Een ander goed voorbeeld vindt de commissie het project Radicaal Schrijven, dat (moslim)jongeren zelf een stem geeft in het debat over radicalisering, in plaats van over hen te spreken. Hiermee verbindt El Hizjra zich zowel inhoudelijk als praktisch met bewoners en met prominente thema’s in de stad. Wel zet de commissie vraagtekens bij de keuze om dit project op het primair onderwijs te richten, in plaats van het voortgezet onderwijs, omdat de thematiek relevanter lijkt voor een iets oudere doelgroep. Hier wordt in het plan niet op gereflecteerd. Initiatieven als het voorleesproject Spelotheek en het voornemen voor het Nieuw-West Arthouse Al Ma’moun tonen de commissie aan dat El Hizjra zich actief wil verhouden tot de buurt.
De commissie is van mening dat El Hizjra in grote mate bijdraagt aan de spreiding van het cultuuraanbod en het bereiken van publiek buiten de stadsdelen Centrum en Zuid. De organisatie heeft haar basis in Nieuw-West, en levert daar een belangrijke bijdrage aan de spreiding van het aanbod over de stad. Tegelijkertijd kiest de organisatie er bewust voor om samen te werken met centrum-gelieerde instellingen in Oost en West zoals Muziekgebouw aan het IJ, de Nieuwe Liefde en de centrale OBA, vanuit het idee om zo meer regulier cultuurpubliek te trekken. De commissie kan deze gedachte volgen, al vindt zij het ook jammer dat El Hizjra hiermee niet kiest voor een strategie waarmee het publiek juist naar Nieuw-West wordt getrokken.
Het gekozen accent Wereldstad vindt de commissie overtuigend uitgewerkt in het plan. El Hizjra zet zich in voor het presenteren van Arabische literatuur, zowel door buitenlandse auteurs naar Nederland te halen, als door bijvoorbeeld het samenstellen van de Arabische Collectie in de OBA. Ook de projecten die El Hizjra in het buitenland uitvoert, vindt de commissie prikkelend. Wel mist zij bij het project Writers Connected een duidelijke verbinding met stad, omdat er uit de aanvraag niet blijkt dat er in Amsterdam activiteiten plaatsvinden. De commissie maakt wel uit het plan op dat dit in vorige edities van het project het geval is geweest. De commissie vindt het IRCAM een waardevolle samenwerkingspartner voor El Hizjra en ook de beoogde uitwisseling met het gerenommeerde Institute du Monde Arabe uit Parijs vindt de commissie veelbelovend.
Uitvoerbaarheid
De commissie beoordeelt de uitvoerbaarheid als voldoende.
De commissie vindt het bewonderingswaardig dat de organisatie met beperkte mankracht en middelen veel voor elkaar heeft gekregen in de afgelopen periode en heeft daarom vertrouwen in het vakmanschap van de directeur. De beoogde invulling van de organisatie in 2021-2024 ligt volgens de commissie in lijn met de voorgenomen plannen. Dit met de kanttekening dat de marketinginzet aan de lage kant lijkt en het aantal fte voor de artistiek leider in verhouding hoog, nu er ook een zakelijk leider wordt aangetrokken. El Hizjra is ambitieus in haar plannen voor de komende periode en beoogt een enorme groei in activiteiten in vergelijking met de afgelopen jaren. Zoals de organisatie in de aanvraag heeft aangegeven stijgen die van negen in 2018, naar 88 in 2021. De commissie had een meer geleidelijke groei verstandiger gevonden om de kwaliteit van de activiteiten en de uitvoerbaarheid te waarborgen. Het opbouwen van een duurzame organisatie met de capaciteit en expertise om continuïteit te garanderen kost naar mening van de commissie tijd, evenals het opbouwen van een nieuw en groter publiek en het bestendigen van nieuwe samenwerkingen.
De commissie concludeert op basis van de jaarrekeningen dat El Hizjra een gezonde financiële basis heeft, met genoeg eigen vermogen. El Hizjra heeft in de afgelopen periode gefunctioneerd als kleine projectorganisatie, waarbij sterk werd geleund op de directeur en het bestuur. Dit maakte de slagkracht van de organisatie beperkt, maar hield tegelijkertijd de financiële risico’s klein. De beoogde groei van activiteiten voor de komende periode is fors, en de commissie mist een reflectie op de risico’s die dit met zich meebrengt. Hoewel de plannen voor het realiseren van Arthouse Al Ma’moun zich nog in een beginstadium bevinden, had de commissie graag meer gelezen over de eventuele consequenties hiervan voor de bedrijfsvoering. Wel vindt de commissie het positief dat er een zakelijk leider wordt aangetrokken die de financiële stabiliteit van de organisatie kan waarborgen.
Met betrekking tot de meerjarenbegroting zijn de kosten per activiteit helder, behalve bij de grote post ‘overige activiteiten en diensten’ waarmee lucht in de begroting wordt gecreëerd. De kosten zijn verder naar oordeel van de commissie realistisch. Wel vindt de commissie de beheerlasten in verhouding tot de activiteitenlasten aan de hoge kant. De beoogde publieksinkomsten stijgen flink, maar de commissie acht de publieksgroei die hieraan ten grondslag ligt niet geheel realistisch. Dat de flinke groei in publiek en publieksinkomsten direct in 2021 is gerealiseerd en zich niet ontwikkelt over de vier jaar heen, vindt de commissie niet aannemelijk. Vanaf 2021 worden de eerste voorzichtige stappen met sponsoring gezet. Dit vindt de commissie positief, maar ze is ook van mening dat er gezien de plannen voor het in dienst nemen van een zakelijk leider meer ingezet had mogen worden op inkomsten uit bijvoorbeeld private subsidies om de financieringsmix evenwichtiger te maken.
El Hizjra gaat haar activiteiten de komende periode flink uitbreiden en beoogt daarbij een ambitieuze publieksgroei. Het bijbehorende marketingplan vindt de commissie echter niet overtuigend. Er zijn geen afgebakende doelgroepen geformuleerd en de beoogde marketinginspanningen zijn zeer beperkt. De commissie ziet dat El Hizjra in de afgelopen decennia een ruim netwerk heeft opgebouwd dat mede dankzij de El Hizjra Literatuurprijs een grote groep jong publiek omvat. De commissie mist echter een creatieve en doordachte aanpak hoe de organisatie dit netwerk in wil zetten om nieuwe deelnemers en publiek te bereiken. In het marketingplan wordt niet ingegaan op de impact die de verplaatsing van het festival Nacht van de Arabische Literatuur kan hebben op de huidige bezoekers. De commissie stelt dat de organisatie van een festival op een andere locatie om doordachte marketing vraagt, zowel om vaste bezoekers mee te krijgen als om nieuw publiek te bereiken. Wat de samenwerking op PR-gebied met de partners inhoudt wordt uit de aanvraag niet duidelijk. De commissie heeft begrip voor de huidige beperkte marketinginzet maar mist voor de komende periode een duidelijke visie op hoe El Hizjra haar marketing wil professionaliseren en zo de beoogde publieksdoelstellingen wil behalen.
Diversiteit en inclusie
De commissie beoordeelt de bijdrage aan diversiteit en inclusie als goed.
El Hizjra focust zich specifiek op Arabische literatuur en cultuur en draagt op deze manier bij aan de culturele diversiteit van het aanbod in de stad. Dit komt terug in de missie, doelstellingen en alle activiteiten van de stichting. Een aansprekend voorbeeld hiervan vindt de commissie de bijdrage die El Hizjra levert aan de Arabische Collectie in de OBA die in de toekomst organisch blijft groeien en waar de organisatie projecten om heen wil creëren. Door de inzet op talentontwikkeling onder jongeren binnen de Arabische gemeenschap geeft de organisatie cultureel diverse stemmen een podium. Hierin mag El Hizjra haar positie als voorloper nog sterker benutten door in te zetten op de doorstroom van talent en de verbinding met andere culturele organisaties. De beoogde coproducties dragen hier veelal aan bij.
De commissie is van mening dat het plan van El Hizjra bijdraagt aan het bereiken van een cultureel divers samengesteld publiek in de stad. De organisatie geeft aan dat 80% van de bezoekers een Arabische achtergrond heeft, en dat de organisatie niet alleen een Marokkaans publiek trekt, maar publiek met wortels uit de gehele Arabische wereld, evenals Nederlanders met een Surinaamse, Indische, Iraanse of Slavische achtergrond. Dat de organisatie in de komende periode juist wil inzetten op het uitbreiden van het reguliere cultuurpubliek vindt de commissie begrijpelijk en passend.
Culturele diversiteit is zo duidelijk een grondbeginsel van El Hizjra dat de organisatie er weinig woorden en concrete uitwerking aan besteedt in het plan. De commissie begrijpt dit, maar is ook van mening dat het gevaar schuilt dat het onderwerp onvoldoende geconcretiseerd wordt. De huidige (kleine) organisatie en het bestuur zijn cultureel divers samengesteld. Hetzelfde geldt voor de poule van vrijwilligers die voor een groot deel bestaat uit de achterban van oud-deelnemers. Op basis van het voorliggende plan komen er vacatures vrij, en er staat een bestuurswisseling op de agenda. De commissie mist een heldere visie op en concreet plan voor de invulling hiervan, maar verwacht op basis van het verleden dat ook de toekomstige organisatie en bestuur cultureel divers in samenstelling zal zijn.
Conclusie
De commissie adviseert op grond van bovenstaande overwegingen de aanvraag van El Hizjra gedeeltelijk te honoreren met een bedrag van € 90.000 per jaar. De commissie is positief over El Hizjra maar vindt de totale beoogde en enorme groei in activiteiten ten opzichte van de vorige periode onrealistisch, en de aan het AFK gevraagde bijdrage te hoog. De gedeeltelijke honorering heeft betrekking op de door de organisatie gevraagde kosten voor het beheer van de organisatie en een deel van de activiteitenkosten dat niet wordt gedekt uit eigen inkomsten en overige subsidies uit publieke middelen. De commissie wil El Hizjra de stabiele basis geven vanwaar de organisatie stapsgewijs het activiteitenniveau kan laten groeien, met de organisatorische ruimte om hiervoor aanvullende financiering te zoeken.
De aanvraag is beoordeeld binnen de adviescommissie Letteren.