El Hizjra

Inleiding

El Hizjra zet zich sinds 1987 vanuit Amsterdam in voor het cultureel erfgoed van migranten uit de verschillende Arabische gebieden. De stichting ziet haar bestaansrecht in de blijvende aanwezigheid van vele migranten uit Arabische landen, en heeft als missie om een inspirerende en uitnodigende ontmoetingsplek te zijn waar Nederlanders met en zonder een Arabische achtergrond elkaar vinden in hun interesse voor de schoonheid, tradities, schakeringen en rijke geschiedenis van de Arabische cultuur. Arabisch beperkt zich in de visie van El Hizjra niet tot etniciteit, maar is veel meer een geografische aanduiding die naar het Arabisch cultuurgebied met al haar historische, taalkundige en culturele diversiteit verwijst. El Hizjra wil deze rijkdom presenteren, doorgeven, koesteren en vieren.

El Hizjra probeert de cultuur in de stad te verrijken door zowel (kinderen van) migranten als autochtone Nederlanders te inspireren en bij elkaar te brengen met Arabische kunst, cultuur en met name literatuur, en hen zo ook een platform te bieden. De organisatie zet zich in voor de talentontwikkeling van bi-culturele groepen in de stad, en stimuleert met de El Hizjra Literatuurprijs voor proza en poëzie aandacht voor literaire expressie.

Voor 2017-2020 zet El Hizjra in op professionalisering en versterking van het bereik en de impact van de organisatie. Zij constateert een behoefte aan verdieping en vernieuwing vanwege de veranderde maatschappij en vanwege de veranderde positie en vraag van migranten en hun nakomelingen. In deze behoefte wil de organisatie voorzien. De El Hizjra Literatuurprijs breidt uit met naast de prijzen voor proza en poëzie ook een prijs voor het beste ingezonden korte film- of documentaire scenario. De prijsuitreiking zal worden ingebed in het bredere, jaarlijks terugkerende literatuurfestival de Nacht van de Arabische Literatuur. In de beoogde ontwikkeling van de rondleiding Islamic Art Tour wil El Hizjra een duurzame co-creatie aangaan met een Nederlands - bij voorkeur Amsterdams - kunsthuis. Verhalende Arabische- en islamitische kunst staat hierin centraal. Met de Schrijfspeeltuin richt El Hizjra zich op talentontwikkeling en cultuureducatie van jongeren in Amsterdam Nieuw-West en mogelijk Oost, met aanbod voor reguliere basisscholen, Koranscholen en Arabische lesclubs. De activiteiten worden versterkt en uitgebreid.

El Hizjra ontvangt in de periode 2013-2016 meerjarige subsidie vanuit het Kunstenplan van de gemeente Amsterdam voor een bedrag van € 49.950 per jaar. Voor 2017-2020 vraagt El Hizjra het AFK om een jaarlijkse bijdrage van € 90.000.

Artistiek-inhoudelijke kwaliteit

De commissie beoordeelt de artistiek-inhoudelijke kwaliteit als voldoende. Uit de aanvraag spreekt een duidelijke artistiek-inhoudelijke visie. Er wordt veel aandacht besteed aan de missie, strategie en kerndoelen. Deze strategie wordt gekoppeld aan een drieledige programmering van rondleidingen, het faciliteren van podia en talentontwikkeling en cultuureducatie. Een deel van deze plannen is naar mening van de commissie nog in de ideeënfase. Zo wordt gesteld dat de Nacht van de Arabische Literatuur ‘kan’ worden voorafgegaan door een educatief programma voor basisscholen, masterclasses voor jong en aanstormend talent en een culinaire omlijsting. Dit wordt verder niet geconcretiseerd. Daarbij mist de commissie een positionering van de beoogde podiumfunctie tot de afgelopen jaren sterk ontwikkelde cultuurhuizen en veelzijdige literaire activiteiten die in Amsterdam georganiseerd worden.

Het concept voor de Islamic Art Tour vindt de commissie interessant vanwege de aandacht die het op Arabische kunst vestigt. In de weergave in het plan is de tour echter nog niet veel meer dan een concept. De coalitiepartner of -partners in dezen zijn nog slechts in optie. Door het gebrek aan uitwerking weet het concept de commissie nog niet te overtuigen. Ook de uiteindelijke zeggingskracht ervan voor het publiek en de leerlingen is zonder concrete invulling niet te beoordelen.

Naar mening van de commissie ontbreekt in het onderdeel de Schrijfspeeltuin een vertaling van de educatieve visie naar een kwalitatief overtuigend educatieaanbod. Er wordt gesteld dat de organisatie lessen en workshops aanbiedt, maar wat deze inhouden en in welke vorm dit geschiedt - met een éénmalig aanbod of trajecten - blijft onduidelijk. Dit getuigt in de ogen van de commissie van weinig vakmanschap in de uitvoering. De stelling dat in het onderwijs onvoldoende ruimte is voor kinderen uit groep zeven en acht die interesse hebben in kunst, cultuur en literatuur, wordt niet onderbouwd, en acht de commissie getuigen van weinig actuele kennis van de huidige stand van cultuureducatie in het primair onderwijs. Het de afgelopen jaren ingevoerde Basispakket Kunst- en Cultuureducatie wordt bijvoorbeeld niet genoemd. Ook verhoudt El Hizjra zich niet tot de letterensector in het algemeen en de andere letterenaanbieders in cultuureducatie in het bijzonder. De uitbreiding met de disciplines beeldende kunst en later ook dans en muziek, wordt niet toegelicht. Door de beknopte omschrijving van het aanbod kan de commissie onvoldoende beoordelen of dit onderscheidend is ten opzichte van het brede letterenaanbod dat anno 2016 voor het onderwijs voorhanden is.

De commissie onderschrijft de constatering in de aanvraag dat het cultuuraanbod niet in gelijke tred is meeontwikkeld met de verandering van de Nederlandse bevolkingssamenstelling. El Hizjra heeft met de El Hizjra Literatuurprijzen voor proza en poëzie enkele schrijvers en dichters helpen doorbreken en fundamentele aandacht op de Arabische- en migrantenliteratuur en de islamitische cultuur gevestigd. Naar mening van de commissie heeft de waarde van de prijs binnen het literaire veld zich de afgelopen jaren echter niet heel sterk ontwikkeld. El Hizjra wil de prijs in de komende periode innoveren door deze in te bedden in een breder festival, de Nacht van de Arabische Literatuur. Het plan schetst hier ideeën over en er zijn contacten gelegd. Het ondernemingsplan schetst echter geen helder stappenplan voor overtuigende publieksgroei of artistieke versterking die de vergroting van het bereik en de invloed van de El Hizjra Literatuurprijzen voor proza en poëzie onderbouwen. Dit geeft de commissie niet het vertrouwen dat de prijzen zich de komende vier jaar sterker zullen positioneren binnen het literaire veld. Een tweede verandering die in dit opzicht genoemd wordt, is de uitbreiding met een prijs voor het beste ingezonden korte film- of documentaire scenario. Deze wordt niet toegelicht, gemotiveerd of onderbouwd.

Zakelijke kwaliteit

De commissie beoordeelt de zakelijke kwaliteit als zwak. Omdat de omvang van de geplande activiteiten in het ondernemingsplan niet wordt toegelicht, kan nauwelijks beoordeeld worden of de begroting realistisch en haalbaar is. Het activiteiten- en bezoekenschema in het aanvraagformulier geeft aantallen bezoeken, deelnemers, activiteiten en lessen weer. Er wordt echter nauwelijks verbinding gelegd tussen de begroting en deze beoogde activiteiten. Een toelichting op welke activiteiten tot welke kosten leiden ontbreekt. De begrote baten en lasten groeien significant ten opzichte van de huidige Kunstenplanperiode. Gezien eerdergenoemde summiere onderbouwing en de sterk fluctuerende realisatie in 2013 en 2014, ten opzichte van de oorspronkelijke begroting in die jaren, vindt de commissie deze groei weinig realistisch. Er wordt in het algemeen gesproken over uitbreiding van de huidige beperkte middelen in relatie tot de ambities, maar de verhoging van het aangevraagde subsidiebedrag wordt niet gespecificeerd.

De begrote stijging van de totale baten komt voornamelijk voort uit een verwachte toename van de indirecte inkomsten en de structurele subsidie. De commissie leest in het plan dat El Hizjra de komende jaren naar een breed palet van inkomsten streeft. Uit de aanvraag blijkt echter niet of en hoe El Hizjra rekening houdt met de kans dat het niet lukt om deze inkomsten te realiseren. Gezien de overwegende mate waarin de organisatie subsidieafhankelijk is en gezien de geringe ambitie op het gebied van publieksinkomsten, acht de commissie dit wel noodzakelijk. Van de beoogde gezonde mix van inkomsten lijkt in ieder geval nog geen sprake. Er zijn in 2013 en 2014 nog nauwelijks prestaties behaald in de werving van andere fondsen en private middelen die voor 2017-2020 wel verwacht worden.

In de afgelopen jaren zijn de beschikbare middelen niet volledig besteed, waardoor een fundamentele reserve is opgebouwd. De commissie kan dit niet verenigen met de constatering die El Hizjra in het ondernemingsplan stelt dat de middelen de afgelopen periode te beperkt waren om alle plannen te kunnen realiseren. Met name 2014 kende een opvallend nettoresultaat. Mogelijk is dit vanwege het niet door laten gaan van activiteiten. Een heldere toelichting hierop ontbreekt echter.

Het bestuur van El HIzjra volgt de Governance Code Cultuur Het valt de commissie op dat de uiterste aftreeddatum van de voorzitter inmiddels is verlopen. De commissie prijst de diversiteit binnen het bestuur en de directie, die voorbeeld stellend is.

Publiek

De commissie beoordeelt het criterium publiek als voldoende. El Hizjra bereikt een cultureel divers publiek in Amsterdam door het uitdragen van het artistieke en culturele erfgoed van migranten uit de Arabische gebieden, mede ter bevordering van wederzijds begrip. De commissie vindt dit waardevol. In de uitwerking van de strategie worden de verschillende doelgroepen benoemd, beschreven en gekoppeld aan kanalen om hen te bereiken. Er wordt daarbij ingezet op zowel het vasthouden van bestaand publiek als de uitbreiding met nieuwe doelgroepen. Voor enkele belangrijke doelgroepen lijkt echter geen specifieke bereik aanpak geschetst te worden. Zo is in het activiteitenschema een schoolgebonden bereik in het vmbo opgenomen, maar wordt niet toegelicht hoe de verbinding met deze leerlingen gelegd zal worden. Het valt de commissie op dat gegevens over publieksonderzoek ontbreken.

Op basis van de in de aanvraag ter beschikking gestelde - beperkte - gegevens lijkt er de komende jaren sprake te zijn van een verveelvoudiging van het publiek en deelnemers. Ook hier bieden de resultaten uit het recente verleden en de huidige uitwerking van de plannen de commissie weinig vertrouwen. De commissie ziet in de aanvraag geen duidelijke redenen of verklaring waarom - gezien de lange bestaansgeschiedenis van El Hizjra - er op dit gebied niet al fundamenteel betere resultaten geboekt zijn. Er lijkt met het nieuwe strategische plan een eerste stap te zijn gezet om meer samenwerkingsverbanden aan te gaan en daarmee het publiek te verbreden en vergroten. Dit biedt naar mening van de commissie echter nog geen specifieke, op de verschillende activiteiten toegesneden onderscheidende aanpak die het aannemelijk maakt dat er de komende vier jaar een omslag zal plaatsvinden.

Belang voor de stad: verbinding en spreiding

De commissie beoordeelt de verbinding als zwak. Hoewel er voorgenomen coalities met culturele en maatschappelijke partners zijn, is de uitwerking van deze coalities uiterst beperkt. Er is geen samenwerking met andere aanbieders van cultuureducatie in de letteren, zoals: School der Poëzie, Stichting Taalvorming of De Schoolschrijver. El Hizjra lijkt in dit opzicht niet optimaal te profiteren van wat er in een stad als Amsterdam artistiek-inhoudelijk en op het gebied van publiek aan verbindingen mogelijk zou kunnen zijn. In zijn advies 2013-2016 merkte de Amsterdamse Kunstraad al op dat de ambities van El Hizjra soms sterker lijken dan de vertaling ervan naar de praktijk. Het plan voor de komende periode besteedt naar mening van de commissie eveneens te weinig aandacht aan deze vertaling. Er is daarbij ook in deze aanvraag geringe reflectie op de positie van de organisatie in het huidige literaire landschap. Een betere uitwerking van deze twee aspecten had de aanvraag kunnen versterken.

De commissie mist een duidelijker en meer structurele verbinding tussen de doelgroep en de organisatie en daarbij hechte samenwerkingsverbanden met andere organisaties in de keten. Hierdoor zou de geambieerde culturele brugfunctie tussen de (klein)kinderen van migranten en andere Nederlanders veel sterker kunnen worden gerealiseerd.

De spreiding beoordeelt de commissie als voldoende. De helft van de activiteiten vindt plaats buiten de stadsdelen Centrum en Zuid. Twee van de drie pijlers waarop de missie van El Hizjra rust, de Nacht van de Arabische Literatuur in het Felix Meritis en de Islamic Art Tour in het Rijksmuseum, vinden in deze stadsdelen plaats. De derde pijler Schrijfspeeltuin wordt met name in Nieuw-West en Noord uitgevoerd. De spreiding wordt niet uitgewerkt of onderbouwd met aantallen en nog niet alle locaties zijn zeker.

Conclusie

Op grond van bovenstaande overwegingen adviseert de commissie de aanvraag van El Hizjra niet te honoreren.