Stichting Art Zuid

Inleiding

Stichting Art Zuid organiseert sinds 2008 tweejaarlijkse beeldententoonstellingen in de openbare ruimte van stadsdeel Amsterdam-Zuid. Het is de missie van Art Zuid om het belang van kunst en haar bijdrage aan de samenleving onder de aandacht te brengen van een groot publiek, door kunst voor iedereen toegankelijk en begrijpelijk te maken. Stichting Art Zuid zal de komende jaren verder invulling geven aan deze brugfunctie. Art Zuid wil zich ontwikkelen tot een artistiek verbinder tussen stedelijke initiatieven en organisaties, tussen kunstenaars van verschillende disciplines, tussen kunstenaars en publiek en tussen kunstenaars en scholen.

Art Zuid zet voor de komende periode in op een jaarlijkse programmering. De nieuwe programmering bestaat in de eerste plaats uit een tweejaarlijkse grootschalige groepstentoonstelling in 2017 en 2019. Op 65 locaties in stadsdeel Zuid worden 45 bruiklenen getoond en wordt aan 20 kunstenaars de gelegenheid gegeven om nieuw werk specifiek voor die locatie te maken. Verder wil de organisatie een tweejaarlijkse kleinschalige tentoonstelling in 2018 en 2020 organiseren met maximaal 20 sculpturen op het groene plantsoen aan de Apollolaan voor het Hilton Hotel, waarbij kunstwerken van een of meerdere (inter)nationale kunstenaars worden gepresenteerd. Hiernaast wil Art Zuid een nieuwe presentatie- en werkruimte voor talentontwikkeling, educatie en netwerkontvangsten ontwikkelen in de Kunstkapel in de Prinses Irenestraat. Deze ruimte dient als een laboratorium, een plek waar multidisciplinair wordt geëxperimenteerd en tegelijkertijd wordt gepresenteerd. Twee keer per jaar krijgen jonge kunstenaars en jonge curatoren een podium om zich te bekwamen en tentoonstellingservaring op te doen. De kunstenaars komen van Amsterdamse academies. Daarnaast wil Art Zuid zoveel mogelijk Amsterdamse kinderen in aanraking laten komen met en leren over kunst in de openbare ruimte. Vanwege het animo onder scholen om een bezoek te brengen aan ArtZuid en de uitbreiding van de educatieve activiteiten naar een semipermanent karakter, wil de organisatie het educatieteam versterken. De publieksactiviteiten met rondleidingen, catalogus en app worden uitgebreid met publieksprogramma’s in de kunstkapel.

De aanvrager is in de periode 2013-2016 opgenomen in het Kunstenplan van de gemeente Amsterdam voor een bedrag van € 99.890 per jaar. Verder ontving de aanvrager structureel een bijdrage van € 100.000 per jaar van stadsdeel Zuid. De meerjarige subsidie die nu aan het AFK wordt gevraagd bedraagt gemiddeld € 385.500 per jaar en is bedoeld voor het geheel van activiteiten.

Artistiek-inhoudelijke kwaliteit

De commissie beoordeelt de artistiek-inhoudelijke kwaliteit als ruim voldoende. Art Zuid beschrijft in haar visie dat de organisatie een toonaangevend podium wil zijn, de creatiekracht van kunstenaars centraal wil stellen, aanjager wil zijn voor nieuwe ontwikkelingen op het terrein van buitenkunst en verbinding wil zoeken met aanpalende initiatieven in de stad. Dat doet de stichting door prominente beeldhouwers te presenteren met werk van goede kwaliteit vindt de commissie. De deelnemende kunstenaars van de afgelopen afleveringen getuigen daarvan. De visie is tevens zichtbaar in samenhangende educatieve activiteiten, waarmee de organisatie eerder de Europa Nostra Award won. Art Zuid heeft zich naar mening van de commissie de afgelopen jaren op de kaart weten te zetten en neemt een onderscheidende positie in als laagdrempelig festival voor beeldende kunst in de stad.

De commissie vindt de artistiek-inhoudelijke visie voor de komende periode wel in algemene termen beschreven. Ze mist daarin verdieping en gelaagdheid. In de aanvraag wordt gesproken over de mogelijkheden van kunst in de openbare ruimte om nieuwe inzichten te bieden en te kunnen reageren, confronteren en inspireren. Verder wil de organisatie de huidige praktijk van kunst in de openbare ruimte zelf ter discussie stellen. In de ogen van de commissie valide uitgangspunten, maar nergens wordt concreet hoe en waarop men precies wil reageren, wat het inhoudelijke standpunt van de organisatie is. De artistieke kwaliteit van de kunstwerken wordt de komende periode sterker afhankelijk van de keuzes van de nieuwe artistiek directeur en het team van curatoren. De commissie vindt het in dat kader een gemis dat in de aanvraag geen profiel van de artistiek leider wordt geschetst. Er worden weliswaar onbevestigde namen van personen genoemd. De commissie had echter graag een profiel gezien waaruit duidelijk wordt wat de achtergrond van de artistiek leider moet zijn en over welke kwaliteiten en vaardigheden deze dient te beschikken. De organisatie toonde de afgelopen jaren vakmanschap door degelijke curatoren als Rudi Fuchs of Henk van Os aan te trekken. De selectie van kunstwerken bestond daarmee de afgelopen jaren vooral uit grote gevestigde namen, maar de commissie vindt dat er te weinig ruimte was voor avant-garde.

De tweejaarlijkse tentoonstelling heeft zeggingskracht voor een breed publiek. De tentoonstelling spreekt een diverse doelgroep aan door professionele kunst van hoge kwaliteit te presenteren in de openbare ruimte, begeleid door toegankelijke informatie over de kunstwerken. Naar de commissie weet, komen veel mensen door de beeldenroute voor het eerst in aanraking met kunst. De zeggingskracht voor een professioneel kunstpubliek is, door het gemis aan de hierboven beschreven gelaagdheid, in het concept minder aanwezig. De educatie voegt een eigen kwaliteit en zeggingskracht toe.

De commissie is positief over de tweejaarlijkse tentoonstellingen van Art Zuid. Die overtuiging heeft ze niet bij de voorstellen voor uitbreiding naar een jaarlijkse programmering en een vaste locatie in de Kunstkapel. De plannen maken niet duidelijk wat het belang daarvan is en hoe dit de missie van Art Zuid wezenlijk zal versterken. Voor de kleinere presentatie in de tussenliggende jaren wil de organisatie in samenwerking met ambassades landententoonstellingen maken, waarbij kunstwerken van een of meerdere kunstenaars uit een land worden gepresenteerd. Dit vindt de commissie een sympathiek voornemen, maar de artistieke kwaliteit en vrijheid wordt min of meer afhankelijk gemaakt van de deelnemende ambassades; er wordt namelijk niet gewerkt met een artistiek team vanuit Art Zuid. Het belang van randprogrammering, wordt de commissie ook niet duidelijk. Zo mondt het programma talentontwikkeling uit in exposities in de Kunstkapel, maar wordt in het plan niet benoemd hoe en door wie de talenten begeleid gaan worden. Een beschrijving van dit traject ontbreekt. De commissie vindt alléén de educatie-activiteiten een geringe basis om een doorlopende programmering op een vaste locatie op te tuigen.

Zakelijke kwaliteit

De commissie beoordeelt de zakelijke kwaliteit als voldoende. De bedrijfsvoering is precair. In de periode 2009-2013 is een fors negatief eigen vermogen ontstaan. Door betere beheersing van kosten is in 2014 quitte gedraaid. In 2015 is door daarnaast ondernemend te werk te gaan en kunstwerken te verkopen, een aanzienlijk positief resultaat gerealiseerd. In 2015 was er evengoed nog steeds een substantieel tekort. De organisatie verwacht wel dit jaar een zodanig resultaat te behalen dat het eigen vermogen op nul staat eind 2016. Er is, indien die doelstelling gehaald wordt, geen weerstandsvermogen om tegenvallers in de jaren erna op te vangen.

Dat de organisatie geen risico’s kan opvangen, baart de commissie des te meer zorgen, omdat de organisatie de kosten en baten gemiddeld met circa 50% wil laten stijgen in de komende periode. In plaats van meer focus op de kernactiviteit, vindt er uitbreiding plaats met nieuwe activiteiten. Ook zijn er, blijkens het plan, voor de bestaande tweejaarlijkse grootschalige groepstentoonstelling meer middelen nodig. Dit brengt – zo maakt de commissie op uit de begroting – hoge kosten met zich mee.

Art Zuid zoekt voor de komende periode een artistiek directeur, die een team moet vormen met roulerende jonge curatoren en daarnaast wil de organisatie groeien met een aantal fte. De commissie heeft grote twijfels bij de voorgestelde verandering en uitbreiding van de organisatie. Ze constateert immers dat binnen de bestaande, eenvoudiger opzet van de organisatie er al veel moeite was om de financiering rond te krijgen.

De afgelopen jaren werd er consequent hoger begroot dan er uiteindelijk aan baten werd gerealiseerd. De commissie is van mening dat er ook nu te optimistisch is begroot en dat de begroting niet realistisch en haalbaar is.

De organisatie heeft een goede mix van inkomsten met horeca, cultuureducatie, sponsoring, rondleidingen, verkoop van kunst en bijdragen van private fondsen. Het percentage eigen inkomsten was in 2015 met 70% hoog, dit waardeert de commissie. In de oneven jaren, waarin de grote tentoonstellingen plaatsvinden, worden eigen inkomsten van 65% begroot. Bij een min of meer gelijkblijvend volume aan activiteiten lijkt de commissie dit haalbaar. Bij een verdubbeling van de kosten is de commissie daar minder van overtuigd. De commissie heeft, gezien bovenstaande, onvoldoende vertrouwen in de beoogde groei en vindt dat een pas op de plaats noodzakelijk is. Eerst is het nodig dat de bedrijfsvoering en inkomsten op orde zijn, voordat uitbreiding van activiteiten en verhoging van de structurele kosten naar mening van de commissie aan de orde kunnen zijn.

Het bestuur en het toezicht op de organisatie volgt de richtlijnen van de Governance Code Cultuur. Wel is er een situatie die aandacht verdient: het bestuur controleert de directie, maar de directeur is tegelijkertijd een belangrijke financier van de stichting. Dit vindt de commissie geen wenselijke situatie omdat deze situatie het risico met zich meebrengt dat het bestuur haar controlerende taak niet optimaal kan vervullen. In 2016 wil het bestuur uitbreiden van 3 naar 5 bestuursleden, waarbij pluriformiteit en diversiteit in de samenstelling van het bestuur uitgangspunt is.

Publiek

De commissie beoordeelt het criterium publiek als goed. Er is een visie op en er wordt geïnvesteerd in een duurzame opbouw van publiek. Men wil meer publiek gaan bereiken. Het bestaande publieksbereik is aanzienlijk, zowel in bezoekersaantallen als in het bereik van de educatie-activiteiten. De stichting bepaalt middels steekproeven de omvang van het publiek en doet publieksonderzoek om de samenstelling ervan in beeld te brengen. Wel ontbreekt goed inzicht in het aandeel internationale bezoekers. Art Zuid heeft de doelgroepen goed gesegmenteerd en daarbij een marketingaanpak geformuleerd. Die marketingaanpak vindt de commissie wel bescheiden in verhouding tot de ambitie om nog grotere publieksgroepen te gaan bereiken. Er wordt primair gesteund op zichtbaarheid via sociale media en een free publicity campagne. Daarnaast zijn er eendaagse activiteiten om nieuwe doelgroepen te bereiken. De commissie vindt deze activiteiten echter te summier uitgewerkt. Dat er actief wordt nagedacht over het maken van interculturele verbindingen en om Amsterdammers die het niet breed hebben erbij te betrekken, vindt de commissie positief.

Belang voor de stad: verbinding en spreiding

De commissie beoordeelt de verbinding als goed. Art Zuid heeft samenwerkingsverbanden binnen en buiten Amsterdam en een groot artistiek netwerk. Samenwerkingen zijn verspreid over de stad, waardoor crossovers met allerlei kunstplatforms en educatieve initiatieven tussen scholen en kunstenaars ontstaan. De organisatie verbindt zich niet direct met stedelijke vraagstukken, maar wel met de bewoners, de buurt en maatschappelijke organisaties in de stad waaronder Cordaan. De commissie beoordeelt de spreiding als zwak. Het merendeel van de activiteiten vindt plaats in stadsdeel Zuid.

Conclusie

Voor de stijging in kosten vraagt Art Zuid aan het AFK meer dan een verdubbeling van de bestaande subsidie (structurele middelen van het stadsdeel meegerekend). De commissie is van mening dat de activiteiten van Art Zuid van toegevoegde waarde zijn voor de stad. Zowel inhoudelijk als op het vlak van bedrijfsvoering, is de commissie echter niet overtuigd van de plannen voor uitbreiding. De commissie vindt dat de organisatie eerst de komende periode moet aangrijpen om de zakelijke kant op orde te krijgen. Daarom adviseert de commissie ten opzichte van de huidige Kunstenplansubsidie de bijdrage voor de komende periode slechts licht te verhogen, zodat de kernactiviteiten doorgang kunnen vinden en het structureler maken van de educatieve activiteiten gedeeltelijk bekostigd kan worden. Om bovengenoemde redenen adviseert de commissie de aanvraag van stichting Art Zuid te honoreren voor € 110.000.

Binnen de regeling meerjarige subsidie van het AFK kunnen wegvallende structurele stadsdeelbijdragen worden gecompenseerd, voor zover dit vierjarige middelen betreft en voor zover het betreffende stadsdeel de middelen overdraagt aan het AFK. In dit kader is voor stichting Art Zuid jaarlijks € 62.827 beschikbaar aan middelen die stadsdeel Zuid overhevelt naar het AFK. Dit bedrag wordt opgeteld bij het door de commissie geadviseerde subsidiebedrag. De totale geadviseerde jaarlijkse bijdrage voor de komende periode, inclusief de structureel overgehevelde stadsdeelbijdrage, komt daarmee op € 172.827 per jaar.